Terug naar overzicht

We worden zwaarder

We worden steeds zwaarder maar het tij is nog te keren, artikel AD

Wat hebben de vitale ouderen uit de Blue Zones met elkaar gemeen? Dat ze niet alleen gezond eten, maar ook dagelijks bewegen, voldoende ontspannen en betrokken zijn bij elkaar; hét recept tegen diabetes, stelt huisarts Jacqui van Kemenade.

Hoe kan het toch dat inmiddels de helft van alle Nederlanders te zwaar is?

,,Dat heeft verschillende oorzaken. Ik vind het belangrijk die te benoemen in plaats van beschuldigend te wijzen. Neem bijvoorbeeld de kwaliteit van onze voeding. Driekwart van alle supermarktproducten is sterk bewerkt: er is veel zout en suiker aan toegevoegd om het lekkerder en langer houdbaar te maken. Deze voedingsmiddelen hebben onder andere invloed op je hormoonsysteem en stimuleren daardoor vetafzetting rond de buik. Bovendien is de ene calorie de andere niet; een doosje amandelen bevat 160 calorieën, maar de helft daarvan passeert de spijsvertering onverteerd. Dezelfde calorieën in een rol koekjes worden volledig door ons lichaam opgenomen. Daarnaast worden verzadigingshormonen – die zorgen voor het seintje dat je genoeg hebt – door sommige voedingsmiddelen meer getriggerd dan door andere; van een zak chips kun je blijven dooreten, na een kant-en-klare pizza heb je snel weer honger. Tot slot speelt de omgeving een rol: overal en altijd is voedsel verkrijgbaar, vaak fastfood en zoetigheid die de hunkering in bepaalde breinsystemen verder aanwakkeren.”

Verklaart dat ook de sterke toename van mensen met diabetes type 2?

,,Ja. In de oertijd was zoetigheid zeldzaam, maar tegenwoordig eten we zoveel suikers, dat de beloningsroes ervan minder sterk wordt. Er is steeds meer nodig om dat prettige gevoel te ervaren. Iedere keer dat je suikers eet, ontstaat echter een insulinepiek in het bloed; het lichaam probeert de hoge suikertoevoer in goede banen te leiden. Na zo’n piek volgt de beruchte dip: je hebt na twee uur opnieuw honger. Zo blijf je van piek naar piek gaan als je vooral bewerkte en suikerrijke voeding eet. De alvleesklier krijgt geen rust, en je lichaam wordt minder gevoelig voor insuline. Eet je voeding die meer eiwitten en vetten bevat, dan blijft je bloedsuikerspiegel gelijkmatiger en heb je minder risico op diabetes type 2.”

Moeten we dan alle koolhydraten schrappen uit ons menu?

,,Koolhydraten bestaan in verschillende vormen en verpakkingen. Vergelijk een sinaasappel (fruitsuikers in een verpakking met veel vezels) met een glas sinaasappelsap van vier sinaasappels. Eet je een sinaasappel, dan worden de fruitsuikers daaruit geleidelijk afgegeven aan het bloed, dankzij de aanwezige vezels. Drink je sap, dan zijn alle vezels eruit gehaald en krijg je alleen de fruitsuikers van vier sinaasappels binnen. Door de ‘verpakking’ van een voedingsmiddel stuk te maken (wat gebeurt als voeding bewerkt wordt) komen de suikers veel te makkelijk beschikbaar. Hoe snel een keten koolhydraten wordt afgebroken hangt bovendien af van de soort koolhydraat. Amylopectine is een koolhydraat met een waaierstructuur; de enzymen die het in je lichaam moeten afbreken kunnen er gemakkelijk bij door de vele vertakkingen die het heeft. Bij amylose zitten de ketens koolhydraten strak tegen elkaar aan, waardoor enzymen er lastiger bij kunnen. Deze laatste vorm wordt dus langzamer afgebroken en zit bijvoorbeeld in zoete aardappel. Die is rijk aan koolhydraten, maar past toch prima in een gezond voedingspatroon.”

Maar is leefstijl nou echt zo belangrijk? We hebben bij klachten toch goede medicijnen?

,,De komst van antibiotica, waardoor bacteriële ontstekingen niet langer dodelijk hoefden te zijn, is natuurlijk geweldig. Maar door de komst van allerlei medicijnen zijn we veel belangrijke kennis over de invloed van leefstijl op onze gezondheid uit het oog verloren. Pillen gebruiken bij westerse aandoeningen als diabetes type 2 is dweilen met de kraan open. Het onderliggende probleem – namelijk een verstoorde bloedsuikerspiegel – wordt niet aangepakt en grote complicaties worden er ook niet minder door. Bij chronische, westerse aandoeningen zouden we veel meer moeten doen met voeding, maar ook met slaap, ontspanning en beweging.”

Maar toch schrijven artsen zelf vaak een pil voor…

,,Daar moet ook absoluut verandering in komen. Helaas leerden wij artsen tot voor kort weinig over leefstijl in onze opleiding. Sterker nog: de studie heette nog niet zo lang geleden ‘medicijnen’! Gelukkig is dat inmiddels ‘geneeskunde’. Maar zolang artsen zelf uitstralen ‘daar is wel een pilletje voor’ hebben we nog een lange weg te gaan. Neem hoge bloeddruk: kamp je met een chronisch slaaptekort, dan stimuleert dat het stresssysteem in je lichaam. De vrijkomende stresshormonen veroorzaken een hoge bloeddruk, een hogere polsslag en een suikerpiek. Allemaal handig voor kortdurende stress – als je moet vluchten voor een mammoet bijvoorbeeld – maar bij veel mensen is deze toestand langdurig. Met alleen een pil tegen hoge bloeddruk verandert er niets aan dat slaaptekort en de bijbehorende stresshormonen.”

Dus voeding is niet het enige belangrijke?

,,Kijk maar naar de Blue Zones, de gebieden op de wereld waar mensen gemiddeld gezien het oudst worden. In het ene gebied eten ze meer vetten, in het andere meer koolhydraten. Dat kan allebei gezond zijn. Ook het mediterrane dieet, geroemd om zijn gezonde eigenschappen, bestaat uit veel meer dan alleen voeding. Het stamt uit slaperige stadjes aan de kust of in de bergen, waar voeding niet altijd makkelijk verkrijgbaar is, waar je dagelijks heuvel op, heuvel af moet lopen en waar de gemeenschapszin groot is. Het is een way of life, een totaalpakket. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat mensen met diabetes die alleen wonen, een slechtere gezondheid hebben dan mensen die in gezinsverband leven.”

Is het tij nog te keren?

,,Het begint met goede informatie en inzicht. Als mensen begrijpen waaróm het veranderen van je leefstijl belangrijker is en meer effect heeft dan een pilletje, wordt het gemakkelijker om gezondere keuzes te maken. Vaak krijgen mensen alleen een schema mee: dit mag je eten en dit niet. Maar als je begrijpt hoe voeding, beweging, slaap en ontspanning allemaal samenhangen en welke effecten ze veroorzaken in je lichaam, blijft de informatie hopelijk beter hangen. In een huisartsenconsult van tien minuten is het makkelijker om een pil voor te schrijven dan om uitleg te geven over een gezonde leefstijl, dus ook voor ons artsen is er werk aan de winkel. Ik stuurde mijn patiënten steeds mails waarin ik uitgebreid uitleg gaf; zo is dit boek ontstaan. Gelukkig zijn er steeds meer jonge professionals en ook patiënten die inzien hoe belangrijk leefstijl is voor onze gezondheid. Ik denk dan ook dat Nederland over een aantal jaren wel eens een gidsland zou kunnen zijn, waar diabetes en obesitas niet langer toe- maar afnemen.”

Leefstijl op recept, door Jacqui van Kemenade, uitgeverij Scriptum